SCAD (spontaneous coronary artery dissection) er sjaldgæf orsök hjartaáfalls. Þá myndast rifa eða blæðing í innri vegg kransæðar sem þrengir æðina innan frá.
Blóðflæðið til hjartavöðvans skerðist og einkenni líkjast hefðbundnu hjartaáfalli – þó æðarnar virki „hreinar“ af æðakölkun.
Hvað gerist í líkamanum?
Í SCAD myndast rifa eða blóðsöfnun í æðaveggnum sjálfum. Hún þrengir rýmd æðarinnar og getur þrengt að eða lokað fyrir blóðflæði. Þetta er ekki klassísk æðakölkun. Stundum tengist SCAD fibromuscular dysplasiu (FMD) eða öðrum æðabreytingum. Mikill líkamlegur eða tilfinningalegur streitutoppur getur hrundið atburðinum af stað.
Hverjir fá SCAD?
SCAD greinist oftast hjá konum á miðjum aldri, þar á meðal á meðgöngu eða skömmu eftir fæðingu. Margir hafa ekki hefðbundna áhættuþætti eins og hátt kólesteról eða langa reykingasögu. Þess vegna er mikilvægt að hugsa um SCAD þegar yngri eða miðaldra kona kemur á bráðamóttöku með brjóstverk og hefðbundin myndgreining sýnir engar stíflur.
Greining og meðferð
Greining hefst eins og við hvert annað hjartaáfall: hjartarit (EKG), troponín og kransæðamynd. Oft þarf nánari skoðun á æðunum og hjartasegulómun (CMR) til að meta skemmdina og útiloka aðra orsakir.
Meðferð er yfirleitt varfærin: æðin grær oft sjálf á nokkrum vikum. Stent eða æðavíkkun er aðeins notuð ef blóðflæði er mjög skert eða einkenni þrálát, því íhlutanir geta verið erfiðar við SCAD. Algengt er að nota blóðflöguhemjandi lyf, fylgjast náið með og hefja hjartaendurhæfingu. Meta á þörf á statíni út frá blóðfitum og heildaráhættu þar sem SCAD er ekki æðakölkun. Í endurhæfingarferlinu er mælt með stigvaxandi álagi miðað við getu hvers og eins, stjórnun streitu og svefns og skimun fyrir FMD.
Hvenær á að leita hjálpar?
Skyndilegur brjóstverkur, mæði, ógleði eða svimi → hringdu 112. Betra að láta kanna eitt skipti of oft en of sjaldan.
Niðurlag
SCAD er alvarlegt en meðhöndlanlegt. Rétt greining, varfærin meðferð og markviss endurhæfing skila oft góðum árangri, jafnvel þótt æðarnar líti út fyrir að vera „hreinar“.
Björn Ófeigs.
Heimildir
AHA Scientific Statement – Spontaneous Coronary Artery Dissection (SCAD) (Circulation, 2018): https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/cir.0000000000000564
European Heart Journal – European Position Paper on SCAD (2018): https://academic.oup.com/eurheartj/article/39/36/3353/4885368
JACC: Advances (2024) – SCAD: Current Evidence and Knowledge Gaps: https://www.jacc.org/doi/10.1016/j.jacadv.2024.101385
Mayo Clinic – SCAD yfirlit fyrir sjúklinga: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/spontaneous-coronary-artery-dissection/symptoms-causes/syc-20353711
PMC (2024) – Yfirlit um meðferð og íhlutanir við SCAD: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11440404/
