Hjartað og helgin – svefn, slökun og skuggar helgarinnar

Það er eitthvað sérstakt við aðdraganda helgarinnar og sérstaklega föstudaga. Líkaminn finnur að streitan fer að minnkandi og kannski ekki laust við smá spenning, kaffibollinn bragðast betur og vonin um góða helgi fer að skína í gegnum skýin.

En á meðan margir láta sig dreyma um hvíld og gleði, þá vinnur hjartað okkar áfram – og ekki alltaf við bestu aðstæður.

Rannsóknir síðustu ára benda til þess að helgin, þessi heilaga hvíldartími, geti haft bæði jákvæð og neikvæð áhrif á hjartaheilsu. Það fer allt eftir því hvernig við högum okkur – og hvar við erum stödd í lífinu og heilsufarinu.

Svefn um helgar – heilsulind hjartans

Við höfum mörg heyrt það áður: svefn er lykillinn að góðri heilsu. En nú eru rannsóknir farnar að sýna að svefninn sem við fáum um helgar – þegar við loksins slökum á eftir vinnuvikuna – geti í raun bætt upp svefnskort vikunnar að einhverju leyti.

Á ráðstefnu Hjartasamtaka Evrópu (ESC) árið 2024 var kynnt rannsókn sem sýndi að þeir sem bæta upp svefnskort vikunnar með a.m.k. 90 mínútna auka svefni um helgar eru í  um 20% minni líkum á að þróa með sér hjarta- og æðasjúkdóma. Þetta er sérstaklega mikilvægt fyrir þá sem sofa minna en sex klukkustundir á virkum dögum – og slíkir einstaklingar eru fjölmargir í nútímasamfélagi þar sem svefn er oft afgangsstærð.

Þetta þýðir auðvitað ekki að við eigum að vaka fram á nótt alla virka daga og leggjast svo í dvala eins og birnir á laugardegi – heldur frekar að við skulum nýta helgina til að jafna svefnskuldina, án samviskubits.

Hjartaáföll um helgar – dularfull mynstur og harður veruleiki

En svo kemur hin hliðin: helgin sem áhættutími. Ýmsar rannsóknir hafa sýnt að hjartaáföll virðast hættulegri ef þau gerast um helgar. Nýleg rannsókn sem birt var af ESC leiddi í ljós að hjartaáföll sem eiga sér stað á föstudögum, laugardögum og sunnudögum – sérstaklega ST-hækkuð hjartaáföll (STEMI) – leiða oftar til dauðsfalla en þau sem eiga sér stað á virkum dögum.

Þetta á sérstaklega við um yngri sjúklinga, sem eru oft taldir í minni áhættuhópi, en fá jafnvel ekki eins hraða eða sérhæfða meðferð um helgar. Ástæðurnar eru margvíslegar: minna starfsfólk á vakt, lengri biðtímar eftir rannsóknarniðurstöðum og stundum skert aðgengi að sérfræðingum og búnaði.

Þessi niðurstaða vekur upp spurningar um hvernig við getum tryggt samfellu og gæði í hjartameðferð – allan sólarhringinn og alla vikuna. Fyrir okkur sem lifum með hjartasjúkdóma eða vitum af áhættu, skiptir það miklu að vita hvert við eigum að leita – og að stytta ekki viðbragðstímann þó að dagurinn heiti laugardagur eða sunnudagur.

Mín upplifun – sönn saga

Undirritaður fékk hjartaáfall á sunnudegi. Ég fór á vitlausa bráðamóttöku og flytja þurfti mig á milli staða í sjúkrabíl. Sólahringsvakt var ekki komin á þræðingatækin á Landspítalanum allt þetta tafði rétta greiningu og meðferð sem varð til þess að ég fékk alvarlegt drep í hjartavöðvann. Það fór með öðrum orðum allt eins mikið úr skorðum og hugsast gat. En aftur að efninu.

Helgarvenjur: Matarlyst, vín og hreyfing

Þegar við tölum um helgar og hjartaheilsu er líka mikilvægt að skoða hvernig við breytum um lífsstíl þegar helgin skellur á. Sumir slaka á í mataræði, drekka meira vín eða hætta að hreyfa sig. Aðrir nýta helgina í göngutúra, hjólreiðar eða heimsóknir í sundlaugarnar.

Það er ekkert að því að njóta góðrar máltíðar eða rauðvínsglass, en það er hollt að hafa jafnvægi. Álag á hjartað vegna stórra, fituríkra máltíða og mikillar áfengisneyslu getur aukið líkurnar á hjartasjúkdómum, sérstaklega hjá þeim sem þegar hafa áhættuþætti eins og háan blóðþrýsting eða sykursýki.

Að lokum

Helgin getur verið vinur hjartans – eða óvinur þess. Hún gefur okkur tækifæri til að sofa betur, slaka á og hlaða batteríinn – en krefst líka meðvitundar um áhættur sem fylgja breyttum venjum og minni viðbúnaði í heilbrigðiskerfinu.

Því skulum við njóta helgarinnar með hjartað í huga. Leyfa okkur að sofa út, hreyfa okkur aðeins meira, borða með meðvitund – og vita hvert við eigum að leita ef hjartað lætur á sér kræla. Því hjartað veit ekki hvað dagur vikunnar það er – en við getum mætt því af ást, athygli og örlitlu skipulagi.

Verum góð við hvort annað og njótum helgarinnar með okkar besta fólki.

Björn Ófeigs.

Heimildir

1. ESC – European Society of Cardiology
   Weekend heart attacks twice as likely to kill young patients.
   https://www.escardio.org/The-ESC/Press-Office/Press-releases/Weekend-heart-attacks-twice-as-likely-to-kill-young-patients
2. TIME Magazine
   Can You Catch Up on Sleep Over the Weekend?
   https://time.com/7015988/can-you-catch-up-on-sleep-weekends