Það er eitt að fara í blóðprufu eða láta mæla blóðþrýsting en annað að skilja hvað niðurstöðurnar þýða. Heilsufarsmælingar og hjartaheilsa eru nátengd.
Heilsufarsmælingar eru ekki bara „tölur á blaði“, heldur lykill að því að meta heilsufar og fyrirbyggja sjúkdóma áður en þeir láta á sér kræla. Hér förum við yfir algengustu gildin sem mæld eru og hvað þau segja okkur.
Blóðþrýstingur – þrýstingurinn í kerfinu
Blóðþrýstingur er mælikvarði á álagið í slagæðum. Efri talan (slagbil) sýnir þrýstinginn þegar hjartað dælir, neðri talan (þanbil) þegar hjartað slakar á.
- Æskilegt: 90–119 / 60–79 mmHg
- Jaðarháþrýstingur: 120–139 / 80–89 mmHg
- Háþrýstingur stig 1: 140–159 / 90–99 mmHg
- Háþrýstingsneyð: ≥180 / ≥110 mmHg
Viðvarandi hár blóðþrýstingur er stærsti áhættuþáttur hjarta og æðasjúkdóma en líka algengasti „þögli sjúkdómurinn.“
Kólesteról – gott og slæmt
Kólesteról er nauðsynlegt efni í frumurnar okkar, en of mikið safnast fyrir í æðunum og getur valdið skaða.
- Heildarkólesteról æskilegt: < 5 mmól/L
- LDL („slæma“): < 3,4 mmól/L
- HDL („góða“): 0,8–2,1 mmól/L – hærra er betra
Góðu fréttirnar? Lífsstíll – mataræði, hreyfing og reykingaleysi getur haft afgerandi áhrif á bæði LDL og HDL.
Þríglýseríð – samspil sykurs og fitu
Þríglýseríð endurspegla bæði sykur og fituinntöku.
- Eðlilegt: 0,3–2,2 mmól/L
Of há gildi tengjast offitu, sykursýki og aukinni áhættu hjarta og æðajúkdóma.
Blóðsykur – orkugjafinn sem fer úr skorðum
Fastandi blóðsykur segir mikið um efnaskipti.
- Eðlilegt: 4–6 mmól/L
- Hækkað: 6–7 mmól/L (forstig sykursýki)
- Of hár: >7 mmól/L (sykursýki)
Hér er hægt að bregðast snemma við með mataræði, hreyfingu og eftirliti.
Járn og blóðrauði – orkustöðvarnar
- Ferritín sýnir járnbirgðir:
- Karlar: 30–400 µg/L
- Konur <50 ára: 15–150 µg/L
- Konur >50 ára: 30–400 µg/L
- Hemoglobin (Hb) flytur súrefni:
- Karlar: 134–171 g/L
- Konur: 118–152 g/L
Lágt ferritín eða Hb þýðir oft járnskort og blóðleysi – sem leiðir til þreytu, svima og hjartsláttaróreglu.
👉 Athugasemd: Hjá fólki með hjartabilun leggja margir sérfræðingar til að ferritín sé helst ≥ 100 µg/L, eða ef ferritín er 100–300 µg/L þá sé skoðað „transferrin saturation“ (TSAT). Þetta er vegna þess að járnskortur getur aukið einkenni og dregið úr getu til daglegra athafna.
Af hverju skiptir þetta máli?
Það er auðvelt að líta á þessar tölur sem „stakar mælingar,“ en þær segja okkur aðeins hálfa söguna. Það er þróun yfir tíma sem skiptir mestu. Reglulegar mælingar geta gripið inn í áður en sjúkdómur brýst út, og samtal við lækni getur hjálpað til við að skilja hvað eða hvort þarf að bregðast við.
Að lokum
Heilsufarsmælingar eru eins og reglubundin „þjónustuskoðun“ fyrir líkamann. Hjartað okkar vinnur dag og nótt og það á skilið að við fylgjumst með helstu gildum. Ekki bíða eftir einkennum; láttu mæla blóðþrýsting, kólesteról og blóðsykur reglulega og spurðu lækninn hvað tölurnar þínar þýða. Það er besta fjárfestingin í hjartaheilsu.
Björn Ófeigs.
Heimildir
European Society of Cardiology – CVD Prevention Toolbox
American Heart Association – Understand Your Risks to Prevent a Heart Attack
Mayo Clinic – Blood tests for heart disease
ESC Guidelines – Acute and Chronic Heart Failure (járnskortur/ferritín í hjartabilun)
Mayo Clinic – Diabetes: Diagnosis and treatment (fastandi blóðsykur)
Mayo Clinic – Triglycerides: Why do they matter?
