Blekkir blóðþrýstingurinn þig – eða lækninn?

Blóðþrýstingsmælingar á læknastofu eru oft aðeins brot af stærri mynd. Sumir mælast með hærri blóðþrýsting þar en heima – fyrirbæri sem kallast „hvítsloppaáhrif“. Þetta getur gerst þegar fólk finnur fyrir streitu eða kvíða í læknisumhverfi, sem getur hækkað tímabundið blóðþrýstinginn.

Aðrir upplifa hið gagnstæða – þeir mælast með eðlilegan blóðþrýsting hjá lækni en eru með háan blóðþrýsting heima fyrir. Þetta kallast dulinn háþrýstingur og getur stafað af álagi í daglegu lífi sem ekki endurspeglast í læknisheimsókn. Hvoru tveggja eru raunveruleg og klínískt mikilvæg fyrirbæri – ekki bara áhugaverð frávik, heldur áhrifaþættir sem geta haft veruleg áhrif á greiningu, meðferð og langtímahorfur.

Hvítsloppaáhrif og dulinn háþrýstingur: Hvað er þetta?

Hvítsloppaáhrif (e. white-coat hypertension) lýsa sér þannig að blóðþrýstingur mælist hærri á læknastofu en heima fyrir. Þetta getur stafað af kvíða eða streitu sem tengist læknisheimsóknum. Þó að þetta hafi áður verið talið saklaust, sýna nýlegar rannsóknir að hvítsloppuáhrif geta aukið áhættu á hjarta- og æðasjúkdómum og þróast yfir í viðvarandi háþrýsting ef ekkert er að gert .

Dulinn háþrýstingur (e. masked hypertension) er andstæða hvítsloppaáhrifa. Hér mælist blóðþrýstingur eðlilegur á læknastofu en er hár heima fyrir. Þetta getur verið sérstaklega varasamt þar sem það fer oft framhjá greiningu og meðferð, en rannsóknir sýna að dulinn háþrýstingur tengist aukinni áhættu á hjarta- og æðasjúkdómum, svipað og viðvarandi háþrýstingur .

Tölfræði og áhætta

Nýlegar rannsóknir benda til þess að hvítsloppaáhrif komi fyrir hjá allt að 20% fullorðinna, meðan dulinn háþrýstingur getur haft áhrif á 10–20% einstaklinga . Þessi fyrirbæri eru ekki aðeins algeng heldur geta þau haft alvarlegar afleiðingar ef þau eru ekki greind og meðhöndluð tímanlega.

Heimamælingar: Mikilvægt tæki í greiningu og meðferð

Til að greina hvítsloppaáhrif og dulinn háþrýsting er mikilvægt að mæla blóðþrýsting reglulega heima fyrir. Heimamælingar veita betri yfirsýn yfir raunverulegan blóðþrýsting og hjálpa til við að greina frávik sem ekki koma fram á læknastofu. Rannsóknir sýna að reglulegar heimamælingar geta leitt til betri stjórnunar á blóðþrýstingi og minnkað áhættu á hjarta- og æðasjúkdómum .

Leiðbeiningar um heimamælingar

Til að tryggja nákvæmar heimamælingar er mikilvægt að fylgja ákveðnum leiðbeiningum:

• Mæla blóðþrýsting tvisvar á morgnana og tvisvar á kvöldin í að minnsta kosti þrjá daga, helst sjö daga.
• Sitja kyrr með bakið beint og fætur flata á gólfinu. Handleggurinn ætti að vera í hjartahæð.
• Forðast koffín, reykingar og hreyfingu í að minnsta kosti 30 mínútur fyrir mælingu.
• Skrá niður allar mælingar og deila þeim með lækni til að fá rétta greiningu og meðferð.

Nýjustu leiðbeiningar og viðmið

Samkvæmt nýjustu leiðbeiningum frá European Society of Hypertension (ESH) frá 2023 er mælt með því að nota heimamælingar og 24 klst. blóðþrýstingsmælingar til að greina háþrýsting, sérstaklega þegar grunur er um hvítsloppaáhrif eða dulinn háþrýsting . Viðmiðunargildi fyrir háþrýsting í heimamælingum eru ≥135/85 mmHg.

Að lokum

Blóðþrýstingur er ekki stöðugur og getur breyst eftir aðstæðum og tíma dags. Þess vegna er mikilvægt að treysta ekki eingöngu á mælingar á læknastofu. Heimamælingar veita betri yfirsýn og hjálpa til við að greina hvítsloppaáhrif og dulinn háþrýsting, sem bæði geta haft alvarlegar afleiðingar ef þau eru ekki meðhöndluð. Með reglulegum heimamælingum og samvinnu við heilbrigðisstarfsfólk getum við bætt stjórn á blóðþrýstingi og dregið úr áhættu á hjarta- og æðasjúkdómum.

Björn Ófeigs.

Heimildir

1. American Heart Association. Home Blood Pressure Monitoring. https://www.heart.org/en/health-topics/high-blood-pressure/understanding-blood-pressure-readings/monitoring-your-blood-pressure-at-home
2. Harvard Health Publishing. Monitoring blood pressure at home? Make sure you follow these steps. https://www.health.harvard.edu/blog/monitoring-blood-pressure-at-home-make-sure-you-follow-these-steps-202308212967
3. European Society of Cardiology. 2024 ESC Guidelines for the management of elevated blood pressure and hypertension