Það er ótrúlega algengt að fólk glími við ójafnvægi í blóðsykri án þess að gera sér grein fyrir því.
Þó að sykursýki sé vel þekkt sem lífsstílssjúkdómur, þá eru margir sem ganga um með of háan blóðsykur – eða jafnvel of lágan – án greiningar. Þetta getur haft alvarleg áhrif á heilsu, sérstaklega hjarta- og æðakerfið.
Hvað er blóðsykur og af hverju skiptir hann máli?
Blóðsykur, eða glúkósi, er aðalorkugjafi líkamans. Hann kemur úr kolvetnaríkum mat og er fluttur með blóðinu til frumna. Til að nýta glúkósann þarf líkaminn insúlín, hormón sem hjálpar frumunum að taka upp sykurinn. Þegar þetta ferli truflast, hækkar eða lækkar blóðsykurinn óeðlilega – með tilheyrandi einkennum og áhættu.
Lágur blóðsykur (hypoglycemia) – þegar tankurinn tæmist
Lágur blóðsykur, eða hypoglycemia, á sér stað þegar blóðsykurinn fellur undir 3,9 mmol/L. Þetta er algengast hjá fólki með sykursýki sem tekur insúlín eða blóðsykurslækkandi lyf, en getur einnig komið fyrir aðra, t.d. vegna föstu, mikillar hreyfingar eða áfengisneyslu á fastandi maga.
Algeng einkenni:
- Skjálfti og sviti
- Svimi og höfuðverkur
- Hjartsláttartruflanir
- Hungurtilfinning
- Pirringur eða kvíði
- Ruglingur eða talerfiðleikar
- Meðvitundarleysi eða krampi í alvarlegum tilfellum
Hvað á að gera?
Ef blóðsykurinn er of lágur, þarf að bregðast hratt við: Neyta 15g af skjótvirkum kolvetnum (t.d. glúkósatöflur eða safa), bíða í 15 mínútur og mæla aftur. Ef blóðsykurinn er enn lágur, endurtaka ferlið. Þetta er kallað „15-15 reglan“ .
Hár blóðsykur (hyperglycemia) – þegar sykurinn safnast upp
Hár blóðsykur, eða hyperglycemia, er þegar blóðsykurinn fer yfir 7,8 mmol/L fastandi eða 10 mmol/L eftir máltíð. Þetta ástand er algengt hjá fólki með sykursýki, sérstaklega ef lyfjameðferð eða mataræði er ekki í jafnvægi. En það getur einnig komið fyrir aðra, t.d. vegna streitu, veikinda eða hormónatruflana.
Einkenni hás blóðsykurs:
- Þorsti og tíð þvaglát
- Þreyta og slen
- Óskýrt sjón
- Höfuðverkur
- Þyngdartap
- Sár sem gróa illa
Langvarandi hár blóðsykur getur valdið skemmdum á æðum, taugum, nýrum og augum, auk þess að auka áhættu á hjartaáföllum og heilablóðfalli .
Hvers vegna gerist þetta – og hverjir eru í áhættu?
Sykursýki – týpa 1 og 2
- Týpa 1: Ónæmiskerfið eyðir insúlínframleiðandi frumum í brisinu. Algengast hjá börnum og ungmennum.
- Týpa 2: Líkaminn framleiðir insúlín en nýtir það illa (insúlínviðnám). Algengust hjá fullorðnum og tengist oft offitu og hreyfingarleysi.
Aðrar orsakir blóðsykursójafnvægis
- Lélegt mataræði: Óregluleg máltíðamynstur eða skyndibitar geta valdið sveiflum í blóðsykri.
- Áfengi: Getur hindrað lifrina í að losa glúkósa, sérstaklega á fastandi maga .
- Hormónatruflanir: Skjaldkirtilsvandamál eða adrenalíntruflanir geta haft áhrif á blóðsykur.
- Líkamleg eða andleg streita: Streituhormón geta hækkað blóðsykur tímabundið .
Hversu margir vita ekki af vandanum?
Á heimsvísu er talið að um 240 milljónir fullorðinna séu með ógreinda sykursýki. Í Bandaríkjunum eru um 8,7 milljónir með sykursýki án þess að vita af því. Þetta þýðir að milljónir manna ganga um með ójafnvægi í blóðsykri án greiningar – með tilheyrandi áhættu á hjarta- og æðasjúkdómum.
Hvað getum við gert?
- Regluleg blóðsykursmæling: Sérstaklega ef þú ert í áhættuhópi (t.d. með fjölskyldusögu, offitu eða hreyfingarleysi).
- Hollt mataræði: Borða reglulega og velja trefjarík og næringarrík matvæli.
- Hreyfing: Regluleg líkamsrækt bætir insúlínnæmi og heldur blóðsykri í skefjum.
- Streituminnkun: Slökun, hugleiðsla eða aðrar aðferðir til að draga úr streitu geta haft jákvæð áhrif á blóðsykur.
- Ráðgjöf hjá heilbrigðisstarfsfólki: Ef þú hefur áhyggjur af blóðsykri, leitaðu til læknis eða næringarfræðings.
Niðurlag
Blóðsykurójafnvægi er ekki aðeins vandamál þeirra sem þegar hafa greiningu á sykursýki. Það getur verið hljóðlátur en hættulegur fylgifiskur nútímalífsstíls – með alvarlegum afleiðingum fyrir hjartaheilsu og lífsgæði. Meðvitund, forvarnir og regluleg eftirlit eru lykillinn að því að halda blóðsykrinum í jafnvægi og vernda hjartað.
Björn Ófeigs.
Heimildir
- Mayo Clinic – Hypoglycemia: Symptoms and causes: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hypoglycemia/symptoms-causes/syc-20373685
- Mayo Clinic – Hyperglycemia in diabetes: Symptoms & causes: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hyperglycemia/symptoms-causes/syc-20373631
- CDC – National Diabetes Statistics Report: https://www.cdc.gov/diabetes/php/data-research/index.html
- Healthline – Hypoglycemia Without Diabetes: What Does It Mean?: https://www.healthline.com/health/hypoglycemia-without-diabetes
- Verywell Health – What Causes High Blood Sugar Without Diabetes?: https://www.verywellhealth.com/causes-blood-sugar-rise-in-non-diabetics-5120349
- ScienceDirect – Global estimates of undiagnosed diabetes in adults for 2021: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0168822721004770
