Heilablóðfall, eða heilaáfall eins og það er oftast kallað í daglegu tali, er alvarlegur sjúkdómur sem krefst skjótra og réttra viðbragða. Á hverjum degi er talið að 2-3 Íslendingar fái heilaáfall og tíminn skiptir sköpum þegar slíkt gerist.
Því fyrr sem hjálp berst, því meiri líkur eru á að einstaklingurinn nái bata – eða sleppi jafnvel alveg við alvarlegar afleiðingar. Í þessum pistli ætlum við að fara yfir helstu tegundir heilaáfalla, hvernig hægt er að þekkja einkennin og hvað við getum gert þegar á reynir.
Mismunandi tegundir heilaáfalla
Það eru í grunninn tvær megintegundir heilaáfalla:
- Blóðþurrðarheilaáfall (ischemic stroke): Langalgengasta tegundin, um 85% allra tilfella. Það verður þegar blóðtappi stíflar æð í heilanum og blóðflæði truflast. Súrefni kemst þá ekki til viðkvæmra heilavefja, sem geta skemmst á örfáum mínútum.
- Blæðingarheilablóðfall (hemorrhagic stroke): Verður þegar æð í heilanum springur og blóð lekur út í heilavefinn. Þetta getur gerst vegna langvarandi háþrýstings eða vegna æðagalla eins og aneurysma. Þessi tegund er sjaldgæfari en oft alvarlegri.
Auk þessara tveggja er einnig til heilablóðfall í örstuttu formi (TIA, “mini-stroke”), þar sem einkenni vara aðeins í nokkrar mínútur eða klukkutíma. Þó að þessi áföll lagist oft sjálfkrafa, eru þau rauð flögg um að stærra áfall geti verið í vændum.
Hvernig þekkjum við heilablóðfall? – FAST minnireglan
Þegar heilaáfall á sér stað, þarf að grípa til aðgerða strax. Ein einföld og áhrifarík leið til að muna helstu einkenni er svokölluð FAST minniregla:
- F – Face: Andlit skekkist, einstaklingurinn getur ekki brosað eðlilega.
- A – Arms: Handleggur eða fótleggur verður máttlaus eða dofinn, oft öðru megin.
- S – Speech: Tal verður óskýrt, einstaklingurinn á erfitt með að tala eða skilja.
- T – Time: Tíminn skiptir öllu – hringdu strax í 112!
Ef einhver þessara einkenna birtast skyndilega, þá á ekki að bíða – heldur bregðast við strax. Besta hjálpin sem við getum veitt þeim sem fær heilaáfall er skjót viðbrögð.
Hvað á að gera ef grunur vaknar?
- Hringdu í 112 án tafar: Þeir sem svara símanum kunna að leiðbeina þér í gegnum fyrstu skrefin.
- Vertu rólegur: Reyndu að halda ró og hughreysta þann sem veikist.
- Fylgstu með: Passaðu að einstaklingurinn hreyfi sig ekki óþarflega, sérstaklega ef um blæðingu er að ræða.
- Gefðu enga fæðu eða vökva: Ef ástandið veldur meðvitundarskerðingu gæti það verið hættulegt.
- Vertu til staðar: Eitt stærsta hlutverkið okkar sem aðstandenda er að veita öryggi og tilkynna fagfólki allar breytingar sem við sjáum.
Áhættuþættir og forvarnir
Helstu áhættuþættir heilaáfalla eru margir þeir sömu og við þekkjum úr hjarta- og æðasjúkdómum almennt: hár blóðþrýstingur, sykursýki, há blóðfita, reykingar, offita og hreyfingarleysi. Því er margt í okkar höndum – bæði hvað varðar forvarnir og bætt lífsgæði.
Regluleg hreyfing, hóflegt mataræði, blóðþrýstingsmælingar og eftirfylgd hjá lækni geta dregið stórkostlega úr líkunum á heilaáfalli. Að vera vakandi fyrir eigin heilsu og þekkja sína áhættu er fyrsta skrefið að sterkara og heilbrigðara lífi.
Lokaorð: Tíminn er lykilatriði
Þegar heilaáfall verður, byrjar kapphlaup við tímann. Hver mínúta skiptir máli. Það sem er kannski smá óþægindi eða létt skekkja á andliti gæti skipt sköpum fyrir heilsuna til framtíðar.
Við getum ekki alltaf komið í veg fyrir allt – en með því að þekkja einkenni og vita hvernig við eigum að bregðast við, getum við bjargað lífi eða bætt horfur einhvers sem okkur þykir vænt um. Og svo sannarlega, eins og við vitum bæði, kæri lesandi, þá eru forvarnir og skjót viðbrögð besta vörnin sem við höfum.
Björn Ófeigs.
Heimildir:
- Hjartavernd – Heilablóðfall
- American Stroke Association – Stroke Warning Signs
- Mayo Clinic – Stroke Symptoms and Causes
