Á síðasta aldarfjórðungi hefur nýgengi kransæðastíflu lækkað um 40% á Íslandi og dánartíðnin um 55%. Þessari lækkun má meðal annars þakka forvörnum. Að hugsa vel um líkama og sál er eflaust besta forvörnin gegn hjarta- og æðasjúkdómum. Áhættuþættirnir eru margir en flestir sérfræðingar eru sammála um þá helstu: reykingar, slæmt mataræði og hreyfingarleysi. Þá hefur ættarsagan mikið að segja og því nauðsynlegt að þekkja sína fjölskyldusögu. Flestir þessara áhættuþátta eru einkennalausir og þess vegna er nauðsynlegt að fara í áhættumat til greiningar reglulega.
Helstu áhættuþættirnir
Á heimasíðu Landlæknisembættisins er áhættuþáttum skipt í tvo flokka, því sem hægt er að breyta annarsvegar og þá þætti sem fólk ræður ekki við hinsvegar. Fyrri flokknum tilheyra eftirfarandi atriði: Reykingar, hár blóðþrýstingur, hátt kólesteról, offita, hreyfingarleysi, streita og mikil áfengisneysla. Kyn, erfðir og aldur tilheyra síðan seinni flokknum.
Það er mikilvægt að huga vel að öllum þeim þáttum sem við getum haft áhrif á. T.d. er gott að temja sér hollt mataræði og reglulega hreyfingu frá barnsaldri. Offita og hreyfingarleysi hafa ekki einungis bein áhrif á hjarta- og æðasjúkdóma heldur geta einnig magnað upp aðra áhættuþætti, s.s. hækkaðan blóðþrýsting og kólesteról. Hægt er að láta mæla blóðþrýsting og kólesteról hjá heimilislækni en einnig hafa sum apótek boðið viðskiptavinum sýnum upp á slíkar mælingar. Rétt er að mæla báða þessa þætti reglulega og oftast eru fyrstu ráð tengd umbótum á matarræði og hreyfingu.
Reykingar eru taldar vera einn aðaláhættuþáttur hjarta- og æðasjúkdóma. Þær valda ekki einungis æðakölkun heldur einnig almennri vanheilsu, lungnasjúkdómum og krabbameini. Besta og ódýrasta forvörn reykingarfólks gegn þessum sjúkdómum er því einfaldlega að hætta að reykja.
Hvað varðar hreyfingu þá sýna rannsóknir að öll hreyfing skiptir máli. Þannig ættu allir að huga að því hvernig þeir geti aukið daglega hreyfingu t.d. með því að ganga til vinnu, nota stiga í stað lyftu, stunda sund o.fl. Mælt er með því að hreyfa sig í a.m.k. 30 mínútur 3-4 sinnum í viku.
Hollt mataræði skiptir miklu máli í forvörnum hjarta- og æðasjúkdóma og má þar helst mæla með aukinni neyslu grænmetis og ávaxta á meðan draga skal úr neyslu feitmetis. Þá er gott að neyta trefjaríkrar fæðu sem og minnka neyslu transfitusýra.
Trefjar hægja á upptöku kolvetna í blóðrás og hafa þannig góð áhrif á stjórnun blóðsykurs auk þess sem þær geta lækkað kólesteról í blóði. Neysla trefja getur einnig verið góð varðandi þyngdarstjórnun því þær koma í staðinn fyrir orkuríkari matvæli.
Transfitusýrur myndast þegar fljótandi olía er hert að hluta til en það er gert til að lengja geymsluþol matvöru. Rannsóknir síðustu ára hafa leitt í ljós að transfitusýrur hafa slæm áhrif á hjarta- og æðakerfið og einnig leikur grunur á að mikil neysla þessara fitusýra geti átt þátt í tíðni sykursýki tvö.
Snúum vörn í sókn
Flestir kannast við og upplifa einhverntímann streituna sem fylgir hraða nútímaþjóðfélagsins. Streitan ásamt t.d. félagslegri einangrun getur haft áhrif varðandi áhættu á hjarta- og æðasjúkdómum. Þá er algengt að offita og hreyfingarleysi fari saman. Þegar allir þessir helstu áhættuþættir koma saman ásamt streitueinkennum aukast líkur á hjarta- og æðasjúkdómum gríðarlega.
Til að lágmarka líkur á hjarta- og æðasjúkdómum er því, eins og áður segir, nauðsynlegt að huga vel að líkama og sál. Helstu leiðir til að snúa til betri vegar eru að:
• Stunda fjölbreytta og reglulega hreyfingu.
• Forðast reykingar til hins ítrasta.
• Fylgjast með blóðþrýstingi.
• Neyta holls matar og minnka saltneyslu.
• Vinna gegn streitu með slökun
Eins og áður segir er ekki hægt að hafa áhrif á áhættuþætti eins og aldur, kyn og erfðir. Hinsvegar, með því að vinna ötullega að því að vinna gegn öðrum áhættuþáttum sem og að fara reglulega í eftirlit, er hægt að lágmarka áhættuna.
Karlar um 35 ára aldur og konur eftir tíðahvörf ættu að láta mæla hjá sér blóðþrýsting, blóðfitu og blóðsykur, reglulega. Hér er sérstaklega mikilvægt að fólk sem er of feitt eða hefur fjölskyldusögu um kransæðasjúkdóma, æðakölkunarsjúkdóma eða skyndidauða sé undir reglulegu eftirliti. Einnig mæla sérfræðingar með því að einkennalausar konur, 40 ára og eldri, fari í greiningu á fimm ára fresti og að einkennalausar konur yngri en 40 ára, sem hafa ættarsögu um hjarta- og æðasjúkdóma og/eða ættgenga blóðfituröskun, fari reglulega í áhættumat.
Heimildir: www.landlaeknir.is, www.hjarta.is, www.hlstodin.is, www.hjartarannsokn.is
