Fjórir Íslendingar bíða nú eftir hjartaígræðslu á Sahlgrenska háskólasjúkrahúsinu í Gautaborg og líklega verður þeim fimmta bætt á listann, sem er erlendis í undirbúningsrannsóknum.
„Þetta er óvenjumikið,“ segir Anna G. Gunnarsdóttir, hjúkrunarfræðingur og verkefnastjóri göngudeildar hjartabilunar. „Einn þessara fjögurra er með hjartadælu, sem heldur honum gangandi, en hin þrjú eru ekki með slíkt tæki og heilsunni hrakar því. Þar á meðal er ung kona, sem fædd er árið 1971. Hún er mjög veik og í forgangi, þó að því gefnu að það komi hjarta, sem hæfir hennar vefjarflokki og blóðflokki.“
Dælur settar í hérlendis?
Vonast er eftir því, að hægt verði að veita þá þjónustu á Landspítalanum, að setja hjartadælu í fólk sem glímir við hjartabilun. „Ef heilbrigðisyfirvöld ákveða að veita þessa meðferð hér á landi, þá spörum við stórfé,“ segir Gunnar Mýrdal hjartaskurðlæknir, sem vann í fjölda ára við slíkar aðgerðir við sjúkrahúsið í Uppsölum. „Það er miklu ódýrara að setja dæluna í hér á landi og veita meðferðina fram að hjartaskiptum, heldur en að senda sjúklinga utan. Þetta eru 0 til 3 sjúklingar á ári og það er varla forsvaranlegt að neita Íslendingum um þetta úrræði, þegar boðið er upp á það alls staðar í hinum vestræna heimi.“
Gunnar segist hafa tekið þátt í að útbúa reikningana fyrir starfsemina í Uppsölum, þannig að hann þekki vel kostnaðinn og í hverju hann felst. „Efniskostnaðurinn er auðvitað sá sami, en dýrast er allt í kringum aðgerðina, gjörgæslumeðferð, aðgerðin sjálf og eftirmeðferðin. Auðvitað er það gríðarleg fjárfesting fyrir heilbrigðiskerfið að bjóða upp á þessa þjónustu á Íslandi. Við búum yfir þekkingunni, en við þurfum að vera í góðu samráði við þá sem sjá um hjartaflutningana. Þetta er hins vegar það fámenn þjóð, að það svarar ekki kostnaði að framkvæma hjartaígræðslur hér á landi.“
Hann segir að þetta sé á endanum spurning um úr hvaða vasa peningarnir séu teknir. „Ef sjúklingar eru sendir utan, þá borgar Tryggingastofnun brúsann. En ef meðferðin er á Íslandi, þá er það Landspítalinn sem borgar. Þetta eru bara tveir vasar á sömu brókum, sem er íslenska ríkið, er það ekki? Við höfum rekið áróður fyrir þessu og það eina sem hefur þokast á síðustu tveimur árum, er að það virðist kominn vilji til að ræða þetta í stærra samhengi, þó að engar ákvarðanir hafi verið teknar – að Tryggingastofnun eða ríkið geti komið að þessu, þannig að þetta grafi ekki undan fjárhag Landspítalans, því þetta er gríðarlega dýrt.“
Gunnar segir að síðustu tveir sjúklingar, sem sendir hafi verið út og fengið dæluna, hafi komið strax heim eftir nokkra daga á gjörgæslu. „Annar er búinn að fá hjartað og sá sem þú hittir um daginn er enn að bíða, en honum líður mjög vel. Ég hitti hann síðast í morgun og það gengur mjög vel. Hann hefur ekki verið svona sprækur í fjölda ára. Þetta er tækni sem gefur mönnum annan séns, það er engin spurning. Hann væri ekki lifandi í dag ef hann hefði ekki fengið þessa dælu. En heilbrigðiskerfið á Íslandi er gríðarlega þungt í vöfum, og ég hef ekki verið það lengi á Íslandi, síðan ég kom að utan, að það er mjög erfitt að láta þetta ekki fara í taugarnar á sér.“
Vél sem dælir blóði
Blaðamanni gefst kostur á að skoða útbúnaðinn á eina Íslendingnum með hjartadælu, en hann vill þó ekki láta nafns síns getið. Batteríin eru nokkuð þung, enda eru þau úr blýi, en næsta tegund af batteríum ku vera úr litíum og mun léttari. Batteríin kosta nokkrar milljónir og eru þau tvö, þannig að hann geti farið út og hreyft sig og haft aukabatterí með sér, en hvort sett dugar í þrjá tíma. Dælunni og batteríunum er svo stungið í samband við vegg á næturnar og ef straumur fer af eða minnkar, þá pípir í tækinu. Hálftímabatterí er í sjálfri einingunni, nokkurskonar vararafstöð, þannig að hann geti bjargað sér um ný batterí.
„Þetta er gríðarlega flókið kerfi og ef straumur minnkar, þá lætur tækið vita með háu merki,“ segir Gunnar. „Sjúklingurinn er meðvitaður um þetta og hans nánasta umhverfi. Og það er rétt að geta þess líka, að dælan gefur engan púls, heldur er þetta stöðugt flæði. Ef þú setur höndina á slagæð á hálsinum eða úlnliðnum, þá finnurðu engan hjartslátt, því það er síflæði á blóðinu og hann fær meðalblóðþrýsting.“
– Hann er eins og Grímhildur grimma í bókunum um Steina sterka!
„Já, það má segja það,“ segir Gunnar. „Það hafa einmitt komið upp svipaðar aðstæður með þessa sjúklinga. Það sofnaði maður á biðstofu, sem var með svona dælu og var nokkuð fölur yfirlitum. Þá kemur vaktmaður, athugar púlsinn og karlinn vaknaði við að búið var að henda honum í gólfið og vaktmaðurinn ætlaði að blása hann og hnoða. Hann hélt að hann væri látinn. En það er búið að rannsaka þessar dælur ofan í kjölinn og það virðist ekki hafa nein slæm áhrif á líkamann eða líffærin að búa við þetta.“
– Hvenær nýtist hjartadælan?
„Þegar komin er alvarleg hjartabilun í vinstri slegilinn,“ segir Gunnar. „Það pumpar svo litlu blóði að líffærin eru farin að bregðast, vart verður mikillar mæði, ofboðslegs þrekleysis, nýrnabilunar, seinna lifrarbilunar og lungnabjúgs. Dælan styður við vinstri slegilinn. Hún tekur við blóðinu, þar sem það kemur inn í hjartað, tæmir úr vinstri sleglinum og þeytir því áfram í gegnum græðling sem saumaður er á ósæðina. Hún getur séð um að dæla allt að níu lítrum á mínútu og tekið alveg yfir blóðflæðið, meira að segja við talsverða áreynslu. Í hvíld hjá meðalmanni dælir hjartað um fimm lítrum á mínútu, en hjá sjúklingnum okkar sér dælan núna um að dæla 90% af öllu blóði út í líkamann.“
Eykur lífsgæði og lífshorfur
Þetta hefur haft gífurlega jákvæð áhrif á lífslíkur og lífsgæði þess hjartasjúklings, sem nú er með hjartadælu hér á landi. „Öll líffærin dafnar vel, nýrnabilunin sem hann var kominn með er horfin, nóg blóðflæði er til nýrnanna, þrekið er komið aftur og mæðin minni,“ segir Gunnar. „Honum líður eins og venjulegum manni sem reynir hæfilega á sig. En hjartað í honum; slegillinn er skemmdur og hann er ekkert að ná bata. Þannig að framtíðarlausnin er að fá nýtt hjarta. En dælan forðar honum frá alvarlegum veikindum, sem hefðu þýtt að hann hefði ekki þolað hjartaskipti, nema með mikilli áhættu. Nú getur hann beðið eftir hjarta í rólegheitum og fengið gott líffæri, og líkaminn verður kominn í toppástand þegar hann tekst á við það, sem er mikilvægt því hjartaígræðsla er stór aðgerð.“
– Hversu lengi endist pumpan?
„Við vorum með konu úti sem hafði verið fjögur ár með þessa dælu,“ svarar Gunnar. „Það var lengsti tíminn hjá okkur. En þar er byrjað að setja dæluna í fólk sem lokaúrræði. Það fær dæluna ígrædda og gengur með hana þar til það deyr. Þá er ég að tala um fólk sem hefur kannski 10% líkur á að lifa í eitt ár, heilsan er orðin svo léleg, en eftir að það fær dæluna eru 70% á lífi eftir þrjú ár. Þetta eru sjúklingar í verra ásigkomulagi en þeir sem við veljum hér heima; hér notum við dæluna sem brú fram að hjartaígræðslu. Þá er biðtíminn eitt til tvö ár.“
– Þegar þetta er lokaúrræði, er þá fólk komið yfir ákveðinn aldur?
„Já, almennt er aldurstakmark á líffæraflutningum í Evrópu. Í Bretlandi var það lengi 60 ár og í Skandinavíu hefur það verið 65 ár. Aldurshindranirnar fyrir því að samþykkja fólk í líffæraígræðslu eru fyrst og fremst vegna skorts á líffærum. Þess vegna eru líffærin frekar sett í yngra fólk sem á meiri möguleika.
Ég veit um bónda sem gekk með dæluna í tvö ár, þetta var næsta kynslóð á undan þeirri dælu sem þú sást í dag, og honum leið svo vel að hann lét taka sig af ígræðslulistanum – bústörfin toguðu,“ segir Gunnar brosandi. „Hann lenti í því einn daginn, að honum var farið að líða illa á traktornum, hjartað var farið að pumpa sjálft og slokknað á dælunni, þá fór hann til bóndans á næsta bæ, vírarnir höfðu farið í sundur og þeir lóðuðu þá saman sjálfir á verkstæðinu. Ég hefði ekki trúað þessu, ef ég hefði ekki séð víravirkið sjálfur. Svo var hann kominn með hægri hjartabilun og þá samþykkti hann að fara í hjartaskipti. Þannig að þetta er margþætt vandamál.“ Hann segir að hjartabilunarsjúklingar séu vaxandi hópur, stór og erfiður viðureignar, með lítil lífsgæði og lífshorfur, en nú þegar dælan hafi verið samþykkt sem lokaúrræði bæði í Evrópu og Ameríku, þá sé búið að færa því fólki fimm ár í viðbót með miklum lífsgæðum. „Þannig að þetta er það sem farmtíðin ber í skauti sér. Þess vegna eru miklir peningar í spilinu, þetta er dýrt, en býður upp á mörg tækifæri.“
Morgunblaðið 15.08.2010
