Í níu ár var Magnús Pétursson forstjóri Landspítalans, stærsta vinnustaðar landsins sem um þriðjungur landsmanna sækir þjónustu til árlega. Hann lét af störfum nú í vikunni. Magnús stýrði spítalanum í gegnum umsvifamiklar breytingar svo sem sameiningu spítalanna í Reykjavík, mótun háskólasjúkrahússins, erfiðum ákvörðunum í tengslum við byggingu nýs spítala. Karen D. Kjartansdóttir ræddi við Magnús um viðskilnaðinn við hans gamla vinnustað og breytta stefnu í heilbrigðismálum, sem honum þykir ekki mjög skýr.
Margir telja að ástæðan fyrir því að þú lætur nú af störfum sé slæmt samband milli þín og Guðlaugs Þórs Þórðarsonar heilbrigðisráðherra, hvað er til í því?
“Það er ekki rétt að okkar á milli hafi verið slæmt samband. Hitt er svo annað að á milli forstjóra Landspítala og heilbrigðisráðherra hverju sinni þarf að vera mjög mikið samstarf og fullkomið traust. Síðan er það þannig að sérhver ráðherra hefur sinn hátt á þessum hlutum. Fyrri heilbrigðisráðherra hitti ég jafnan hálfsmánaðar- eða vikulega þar sem við fórum sameiginlega yfir aðkallandi mál. Ég hitti Jón Kristjánsson yfirleitt vikulega og Siv [Friðleifsdóttur] hitti ég líklega um það bil hálfsmánaðarlega. Það skiptir samt ekki öllu máli hversu oft menn hittast heldur hvernig mál eru rædd og leyst.”
Hve oft hittust þið Guðlaugur?
“Við hittumst af og til en hefðum mátt hittast oftar, ég held að það hefði verið gott fyrir málefnið.
Núverandi ráðherra ákvað nýja tilhögun á samskiptum með því að setja á fót nefndir til þess að fjalla um málefni spítalans. Nefnd sem Vilhjálmur Egilsson stýrir er í góðu samstarfi við stjórnendur spítalans. Hvað um það þetta er annað form á samskiptum en var. Samskipti við ráðherra eru minni heldur en þau voru með fyrri ráðherrum. Þess í stað er sett á fót sérstök tilsjónarnefnd sem fjallar um málefni spítalans, stór sem smá rekstrarverkefni. Við slíkt hlýtur staða forstjórans að breytast.”
Breytast?
“Veikjast. Það er það sem gerist.” Annað mál er síðan hvaða breytingum stjórnvöld vilja vinna að eða eru að vinna að. Ég verð var við að mörgum þykir óljóst hver áherslumál stjórnvalda eru eða hverju á að vinna að. Það þarf alltaf að liggja ljóst fyrir. Það hefur væntanlega ekki farið framhjá neinum að núverandi ríkisstjórn hefur talað fyrir breytingum á heilbrigðisþjónustunni. Hverjar eru þær breytingar? Það hefur verið sagt að það eigi að einkavæða þá þætti sem þykir skynsamlegt og til þess eru fallnir og að það þurfi að taka til í fjármálum heilbrigðiskerfisins. Mér hefur undanfarið þótt skilaboðin um það hvert skuli halda ekki mjög skýr.”
En er það ekki alvarlegt mál að stefna stærsta vinnustaðar landsins sé ekki skýr?
Ég held að ég geti alveg sagt fyrir hönd starfsmanna, að þeir sakni þess dálítið að vita í rauninni ekki hvert förinni er heitið, það eru þau ummæli og þau skilaboð sem ég hef fengið þegar ég hef verið að kveðja starfsfólkið. Fólk segir að stefnan sé óljós, ég hafi verið boðberi góðra og válegra tíðinda fyrir spítalann en nú þykir mörgum miður að vita ekki hver tekur við og kemur slíkum skilaboðum áleiðis. Ég held að það skýrist á næstu vikum.
Nú er það svo að þessi stóra skúta sem Landspítalinn er verður að ganga alla daga og allan sólarhringinn sama á hverju dynur. Það þarf öryggi í kringum hana, bæði þegar kemur að rekstri og öðru slíku en einnig þegar kemur að stjórn og stefnu hennar.”
Vildi heilbrigðisráðherra hafa þig lengur við stjórnvölinn þótt búið væri að ákveða að annar forstjóri tæki við?
“Samkomulagið var gert um miðjan mánuðinn og ég lagði eindregið til að mun betra væri fyrir starfsemina að ég myndi ganga frá borði og nýir stjórnendur tækju við hið fyrsta. Um þetta urðum við ágætlega sammála.”
Hvernig telur þú aukinn einkarekstur í heilbrigðiskerfinu fara saman við þá stefnu Landspítalans að vera háskólasjúkrahús?
“Stefnan er svolítið veik en mér virðist hún í hnotskurn vera sú að það eigi að einkavæða þar sem þykir skynsamlegt og heppilegt. Sömuleiðis eigi að koma við breyttri fjármögnun fyrir stofnunina og starfsfólk þannig að ef hundrað manns fara í mjaðmaaðgerð á Landspítalanum þá fái spítalinn og jafnvel starfsfólkið meira greitt en ef aðgerðirnar væru til dæmis aðeins fimmtíu. Þetta er veigamikil breyting sem mér fellur að mörgu leyti vel. En eitt er stefna og annað framkvæmd.”
Hvað mætti einkavæða í starfseminni?
“Nú er það þannig til dæmis að boðið verður upp á augasteinaaðgerðir bæði inni á Landspítalanum og svo hjá einkaaðilum. Það er í góðu lagi en það væri slæmt ef allar slíkar aðgerðir myndu færast frá spítalanum. Hann þarf alltaf að hafa dálítið af öllu vegna menntunarhlutverksins. Nú er svo komið að til dæmis aðgerðir á krossböndum eru alveg farnar út af spítalanum og því engin þekking þar eftir á þessu sviði sem nýtist læknanemum. Þessum aðgerðum er ágætlega sinnt hjá einkaaðilum en það þyrfti eitthvað af þessu að vera á spítalanum eigi nemendur að geta tileinkað sér námið fyllilega. Það verður því að gæta þess við einkavæðingu að mola ekki þá þætti sem mynda háskólasjúkrahús. En það er alls ekki þannig að spítalinn eigi að gína yfir öllu.”
Hvernig leggst frekari einkavæðing heilbrigðiskerfisins í þig?
“Einn flötur á því máli er spurningin; Er ráðlegt að búta kerfið niður og færa hluta þess út í bæ? Er það vegna þess að þar eru peningar á lausu? Svarið við seinni spurningunni er nei, það getur ekki verið. Við erum alltaf að taka fé úr sama pottinum. Það verða ekki til nýir peningar úti í bæ. Þá verður að spyrja spurningarinnar: eru verkin ódýrara séu þau unnin utan spítalans? Ef svarið við því er já eru ein rök komin og ef verkið er betur eða eins vel unnið þar þá eru enn sterk rök fyrir breytingunni. Þessu þarf að svara af þeim sem best geta lagt dóm á.
Menn mega ekki aðeins horfa á fjárhagslegan ávinning þarna heldur þarf að hafa hag sjúklinga í fyrirrúmi og gera kröfur til gæðaþjónustunnar. Það er of veikt haldið á þessum málum í landinu. Það er ekki spítalans að spyrja þessara spurninga heldur landlæknis. Fyrr en meiri fagmennska er sett í einkavæðinguna er erfitt að gefa svar við því hvort eigi að einkavæða starfsemi heilbrigðiskerfisins yfirleitt.
Samkeppni í heilbrigðisþjónustunni er sérlega vandasamt hugtak, að hverju er verið að keppa? Því þarf að svara mjög skilmerkilega. Einhver gæti nefnt að verð skipti höfuðmáli en það er ekki gott að einblína um of á verðið þegar kemur að heilbrigðisþjónustunni. Fólk verður að hugsa um miklu fleira en það.”
Að undanförnu hefur verið fjallað um útboð til einkaaðila á rekstri deildar fyrir heilabilaða. Sástu hag af útboðinu til einkaaðila?
“Ráðuneytið sagði að það væri tilbúið að greiða 18.260 krónur á dag fyrir sjúkrarúmið. Ákveðið var því næst að bjóða deildina út. Eitt tilboðanna hljóðaði upp á um 21.000 frá hjúkrunarheimilinu Grund en Grundarfólk er þekkt fyrir góðan og aðhaldssaman rekstur. Við veltum því fyrir okkur hvernig ráðuneytið hefði komist að niðurstöðu um þessa fjárhæð úr því Grund, sem ekki er þekkt fyrir bruðl, treystu sér ekki til að reka deildina. Svo kemur annað boð undir nafnleynd þar sem boðnar er um 25.000 krónur í verkið. Þetta segir að það þurfi eitthvað að skoða verðgrundvöllinn í heilbrigðisþjónustunni. Það kemur fram að það vill engin vinna fyrir það verð sem verið er að ætla þessari þjónustu.
Spítalinn þarf hins vegar á sjúkradeildinni að halda og er að fara yfir hvort hægt sé að lækka þjónustustigið til þess að komast niður í þá fjárhæð sem ráðuneytið er tilbúið að greiða. Það eru ekki önnur ráð. Og hvernig lækkar maður þjónustustig? Kostnaðurinn við svona deild snýst nánast eingöngu um launagjöld starfsfólks. Í hnotskurn snýst þessi glíma um þjónustu á aðra höndina og útgjöld á hina.”
Hvað finnst þér mikilvægast í því starfi sem framundan er á Landspítalanum?
“Heilbrigðisstofnanir verða að geta lyft sér miklu hærra en að verða eins konar peningastofnanir. Það hafa margar breytingar og nýjungar verið teknar upp að undanförnu, sumar hafa gengið vel og sumum hefur verið fallið frá. Þróun í heilbrigðiskerfi verður alltaf að halda áfram. Þegar öllu er á botninn hvolft hafa stofnanir eins og OECD verið að gefa okkur ágætiseinkunnir fyrir heilbrigðisþjónustu og heilbrigði landsmanna. Menn verða að passa sig á því að fórna því ekki þegar þeir fara að atast í krónunum. Góð heilbrigðisþjónusta er einu sinni eitt af því sem gerir samfélag okkar siðað og samkeppnishæft.
Menntun, heilbrigði og það að vel sé séð um þá sem lenda undir í samfélaginu eru grunngildi samfélagsins í mínum huga. Vegna þeirrar skoðun minnar kunna margir að kalla mig krata, það verður að vera svo. Samfélag á að sjá fyrir þessum hlutum svo vel sé því það myndar siðað samfélag.”
Ertu uggandi yfir framtíð þíns gamla vinnustaðar?
“Að minnsta kosti eru þetta mín varnaðarorð gegn mikilli einkavæðingu á félagslegri þjónustu. Menn mega ekki aðeins hugsa um slíka þjónustu út frá rekstrarlegum forsendum heldur líka út frá því félagslega og samfélagslega gildi sem hún hefur. Yfir hverju erum við montin í þessu landi? Það er meðal annars menntunin og heilbrigðisþjónustan. Af hverju ættum við að breyta þessu í eitthvað sem við erum ekki klár á hvað er?
Góð menntastefna og heilbrigðisþjónusta eru meðal annars þeir þættir sem gerir Ísland samkeppnishæft við önnur lönd. Við þurfum að gæta að samfélagsgerðinni. Hvort fram undan eru miklar breytingar á heilbrigðisþjónustunni eða ekki veit ég ekki. Aðrir þurfa að svara því. Ég tel mig þó hafa sæmilega þekkingu á þessum málaflokki hér á landi.
Menn kunna að segja að hér ætli enginn að fara að einkavæða heilbrigðisþjónustuna þannig að hún fari að riðlast. Það má vel vera að engin slík hugsun sé fyrir hendi en ef svo er ekki þá vil ég fá að vita hvaða hugsun það er sem er að baki þeirri stefnu sem nú á að taka. Hún er svo veik að það er erfitt að festa hendur á henni og það angrar mjög marga.
Stundum þarf að staldra við, setjast niður og plægja í gegnum mál. Opin lýðræðisleg umræða meðal annars um heilbrigðismálin tel ég vera þarfa og gagnlega. Slík umræða gæti verið gagnleg leiti menn svara við því hvort betra sé að reka heilbrigðisþjónustu á forsendum einkaaðila eða hins opinbera. Annar kostur er að breyta þeim aðstæðum sem opinberar stofnanir starfa eftir svo þær verði liprari og þjálli. Eins og til dæmis að breyta reglum og lögum um opinbera starfsmenn.”
Fréttablaðið 02.04.2008
