Hjartasjúkdómar eru ein af helstu dánarorsökum bæði karla og kvenna um allan heim. Orð eins og “kransæðastífla” og “hjartaáfall” eru oft notuð í umræðunni, stundum jafnvel á víxl, sem getur valdið ruglingi.
Þó að þessi hugtök séu náskyld, þá eru þau ekki alveg það sama. Í þessum pistli verður farið yfir helstu einkenni og orsök bæði kransæðastíflu og hjartaáfalls og hvaða munur er á þessum tveimur alvarlegu heilsufarsógnum.
Hvað er Kransæðastífla?
Kransæðastífla er þegar blóðflæði til hjartans verður verulega takmarkað eða stöðvast alveg vegna þrengsla eða stíflu í einni eða fleiri kransæðum, sem eru þær æðar sem bera súrefnisríkt blóð til hjartavöðvans. Orsakir kransæðastíflu eru oft tengdar uppsöfnun á fitu, kólesteróli og öðrum efnum í æðaveggjum sem veldur æðakölkun. Þetta myndar svokallað “plaque” eða fituskellur (atherosclerosis), sem geta hlaðist upp með tímanum. Ef fituskella losnar, rofnar eða springur getur hún myndað blóðtappa sem hindrar blóðflæðið til hjartans.
Kransæðastífla er ekki sjálfkrafa það sama og hjartaáfall þó hún sé oft undanfari þess. Ef stíflan er ekki leyst hratt getur hún leitt til hjartaáfalls. Kransæðastífla getur valdið súrefnisskorti í hjartavöðvanum sem veldur skemmdum á hjartavefnum og mögulega hjartadrepi ef ekkert er gert.
Hvað er Hjartaáfall?
Hjartaáfall, einnig þekkt sem “myocardial infarction,” er þegar súrefnisskortur verður í hluta hjartans vegna stíflu í kransæðum. Þetta leiðir til skemmda á hjartavöðvanum þar sem hlutar hans hætta að fá nægilegt súrefni og næringarefni. Þetta ferli getur leitt til varanlegrar skemmdar á hjartavef og haft áhrif á getu hjartans til að dæla blóði um líkamann.
Þegar hjartaáfall á sér stað getur það leitt til alvarlegra fylgikvilla eins og hjartsláttartruflana (arrhythmias), hjartabilunar eða jafnvel skyndidauða ef viðeigandi meðferð er ekki veitt þá þegar. Hjartaáfall er endapunkturinn í ferlinu sem kransæðastífla setur af stað og er því alvarlegra ástand.
Hver er munurinn á kransæðastíflu og hjartaáfalli?
- Ferlið og orsökin
- Kransæðastífla er þegar æðar sem flytja blóð til hjartans þrengjast eða stíflast vegna fituskellu sem annaðhvort byggist upp eða fer á flakk og myndar jafnvel blóðtappa. Þetta truflar blóðflæðið en þýðir ekki endilega að hjartavöðvinn hafi skemmst. Kransæðastíflur geta verið tímabundnar eða krónískar og þurfa ekki endilega að leiða til hjartaáfalls ef þær eru meðhöndlaðar í tíma.
- Hjartaáfall er þegar súrefnisskortur í hjartavöðvanum verður alvarlegur og getur slíkt ástand valdið varanlegum skemmdum. Hjartaáfall er oft afleiðing kransæðastíflu sem hefur ekki verið leyst upp nógu hratt. Þegar skemmdir eiga sér stað getur hjartavöðvinn ekki lengur starfað eðlilega vegna skorts á súrefnisríku blóði.
- Einkenni
- Kransæðastífla getur haft mismunandi einkenni eftir því hversu alvarleg stíflan er. Sumir finna fyrir vægum brjóstverkjum sem koma og fara eða jafnvel engin einkenni. Aðrir upplifa andþyngsli, verk í handleggjum, mæði og jafnvel þreytu.
- Hjartaáfall einkennist af miklum, stöðugum brjóstverkjum sem oft lýsa sér sem þyngsli eða krampar í brjósti. Verkurinn getur einnig leitt upp í háls, kjálka eða niður í vinstri handlegg. Þessu geta fylgt öndunarerfiðleikar, sviti, ógleði og svimi.
- Bráðaástand vs. langtímaástand
- Kransæðastífla getur þróast yfir langan tíma. Margir fá væg einkenni í langan tíma áður en stíflan verður alvarleg.
- Hjartaáfall er bráðaástand sem krefst tafarlausrar læknisaðstoðar. Þegar hjartaáfall á sér stað þarf að opna stífluna í kransæðinni hratt til að koma í veg fyrir alvarlegar hjartaskemmdir.
- Meðferð
- Kransæðastífla getur oft verið meðhöndluð með lyfjum sem minnka kólesteról, blóðþrýsting og blóðflöguvirkni. Stundum er einnig nauðsynlegt að nota aðferðir eins og hjartaþræðingu til að opna þrengslin.
- Hjartaáfall krefst bráðar hjartaþræðingar eða kransæðavíkkunar til að endurheimta blóðflæðið til hjartans. Lyfjameðferð er einnig beitt til að leysa upp blóðtappa ef við á en oft er tíminn sá þáttur sem veldur mestum skaða. Því fyrr sem meðferð hefst því betri eru horfur sjúklingsins.
Rannsóknir á tengslum kransæðastíflu og hjartaáfalls
Rannsóknir hafa sýnt að tengslin milli kransæðastíflu og hjartaáfalls eru sterk. Samkvæmt rannsóknum sem hafa verið birtar í tímaritinu The Lancet, er það svo að um 90% allra hjartaáfalla stafa af einhvers konar kransæðastíflu. Þetta undirstrikar mikilvægi þess að greina kransæðasjúkdóma snemma þar sem hægt er að koma í veg fyrir hjartaáfall með réttri meðferð.
Önnur rannsókn sem birtist í Journal of the American College of Cardiology sýndi að einstaklingar með vægan kransæðasjúkdóm (þ.e. þeir sem hafa endurtekin væg einkenni þrenginga/stíflu í kransæð) eru í mun meiri hættu á að fá alvarlegt hjartaáfall en þeir sem hafa stöðugan sjúkdóm. Þetta hefur leitt til þess að áhersla hefur verið lögð á grípa inn í snemma til að koma í veg fyrir eða minnka líkur á hjartaáfalli.
Niðurlag
Kransæðastífla og hjartaáfall eru tengd en þó ekki það sama. Kransæðastífla er forstig hjartaáfalls þar sem þrengslin í æðunum valda súrefnisskorti til hjartans. Ef stíflan er ekki leyst upp leiðir það til hjartaáfalls þar sem hjartavöðvinn verður jafnvel fyrir varanlegum skaða. Að þekkja muninn á þessu tvennu og að bregðast hratt við einkennum getur skipt sköpum fyrir líf og heilsu viðkomandi. Það er því mikilvægt að einstaklingar séu meðvitaðir um ferli þessara sjúkdóma/ástands og leiti sér læknisaðstoðar ef einkenni koma fram.
Björn Ófeigs.
