Æðakölkun/Atherosclerosis: Hvað er hún og hvernig tengist hún hjartaheilsu?

Atherosclerosis eða æðakölkun er algengur og alvarlegur sjúkdómur sem lýsir sér sem þrengsli eða stíflur í slagæðum líkamans vegna uppsöfnunar á blóðfitu, kólesteróli og fitu á æðaveggjum (æðaþelinu).

Þessi uppsöfnun, oft nefnd „plaque,“ getur haft alvarleg áhrif á blóðflæði til ýmissa líffæra og valdið alvarlegum sjúkdómum eins og hjartaáfalli, heilablóðfalli og blóðþurrð í útlimum. Í þessum pistli verður farið nánar yfir hvað atherosclerosis/æðakölkun er, hvernig hún þróast og hvaða áhrif hún getur haft á hjartaheilsu.

Hvað er Atherosclerosis?

Atherosclerosis, eða æðakölkun, er langvinnur bólgusjúkdómur sem hefst með uppsöfnun á fituefnum, kólesteróli og öðrum efnum í innsta lagi slagæða (æðaþelinu). Þessi fita og kólesteról mynda fitulag (plaque) sem veldur því að æðaveggirnir verða stífir og þrengjast. Þetta getur minnkað eða stöðvað blóðflæði um æðina (kransæðastífla), sem veldur súrefnisskorti í vefjum líkamans.

Þessi uppsöfnun á fitu getur einnig leitt til þess að fitulagið rofnar, fituskellan fer á flakk og myndar blóðtappa (thrombus) sem getur stíflað æðina enn frekar (kransæðastífla) og leitt til alvarlegra sjúkdóma eins og hjartaáfalls eða heilablóðfalls með ófyrirsjáanlegum afleiðingum ef ekkert er að gert.

Hvernig þróast Æðakölkun/Atherosclerosis?

Æðakölkun þróast yfir langan tíma, oft áratugi, og einkennist af hægu ferli sem hefst snemma á fullorðinsárum. Þróunin getur verið hljóðlát og án einkenna þar til æðarnar eru orðnar svo þröngar að þær valda alvarlegri skerðingu á blóðflæði til líffæra. Helstu áhættuþættir fyrir þróun atherosclerosis eru meðal annars:

• Hátt kólesteról: Sérstaklega hátt magn af LDL-kólesteróli (“slæma kólesterólið”) stuðlar að uppsöfnun fituefna á æðaveggjum.
• Háþrýstingur: Hár blóðþrýstingur getur valdið skaða á æðaveggjum, sem auðveldar uppsöfnun á blóðfitum.
• Reykingar: Reykingar skemma æðar og auka líkur á fitumyndun og æðakölkunar.
• Sykursýki: Hár blóðsykur getur skaðað æðar og flýtt fyrir þróun æðakölkunar/atherosclerosis.
• Offita og kyrrsetulífsstíll: Lítil hreyfing og óhollt mataræði auka hættuna á þróun sjúkdómsins.

Æðakölkun/ atherosclerosis og hjartaheilsa

Æðakölkun/atherosclerosis getur haft alvarleg áhrif á hjartaheilsu þar sem hún getur stíflað kransæðarnar, sem eru þær æðar sem sjá hjartavöðvanum fyrir súrefnisríku blóði. Þegar kransæðar verða fyrir æðakölkun/atherosclerosis safnast upp blóðfitur, þrengjast þær smám saman og blóðflæðið til hjartavöðvans minnkar, sem getur valdið hjartaöng/brjóstverk (angina) og í versta falli, hjartaáfalli (myocardial infarction).

1. Kransæðastífla og hjartaáfall: Eins og áður hefur komið fram getur kransæðastífla, sem er oft afleiðing æðakölkunar/atherosclerosis, leitt til hjartaáfalls. Þegar þegar fituvefurinn rofnar í kransæðunum, myndast blóðtappi sem hindrar blóðflæði til hjartans sem leiðir til súrefnisskorts og skemmda á hjartavef.
2. Hjartabilun: Ef æðakölkun/hajrtaáfall hefur valdið alvarlegum skemmdum á hjartavöðvanum, getur hjartabilun fylgt í kjölfarið. Þetta ástand er þegar hjartaavöðvin getur ekki lengur dælt blóði nægilega vel til að viðhalda eðlilegri starfsemi líkamans.
3. Hjartsláttartruflanir: Afleiðingar æðakölkunar geta einnig valdið hjartsláttartruflunum (arrhythmias), þar sem súrefnisskortur og skemmdir á hjartavöðvanum trufla eðlilega rafvirkni hjartans.

Meðferð og forvarnir

Æðakölkun/Atherosclerosis er sjúkdómur sem ekki er hægt að lækna að fullu en það er hægt að hægja á þróun hans og jafnvel snúa við skemmdum að einhverju leyti með réttri meðferð og lífsstílsbreytingum.

1. Lyfjameðferð: Lyf eins og blóðfitulækkandi lyf (statín), blóðþynningarlyf og blóðþrýstingslækkandi lyf eru oft notuð til að minnka hættu á frekari fitusöfnun og til að minnka hættu á blóðtappa.
2. Lífsstílsbreytingar: Breytingar á mataræði, regluleg hreyfing og að hætta reykingum eru grundvallarþættir í að draga úr hættu á æðakölkun/atherosclerosis. Mataræði sem er lágt í mettaðri fitu og inniheldur mikið af grænmeti, ávöxtum og heilkorni getur stuðlað að lægra kólesteróli.
3. Hjartaþræðing og kransæðavíkkun: Ef æðakölkun hefur valdið alvarlegum þrengslum í kransæðum, getur verið nauðsynlegt að framkvæma hjartaþræðingu eða kransæðavíkkun (angioplasty) til að opna æðina og endurheimta blóðflæði.

Að lokum

Æðakölkun/Atherosclerosis er langvinnur og hægfara sjúkdómur sem getur haft alvarleg áhrif á heilsu og lífsgæði. Kransæðastífla og hjartaáfall eru meðal alvarlegustu afleiðinganna sem geta komið fram vegna afleiðinga æðakölkunar/atherosclerosis. Með því að þekkja áhættuþætti og taka fyrirbyggjandi skref, eins og að fylgja hollu mataræði, hreyfa sig reglulega og vera á viðeigandi lyfjameðferð er hægt að draga verulega úr hættunni á alvarlegum hjartasjúkdómum. Æðakölkun/Atherosclerosis er ekki alltaf hægt að koma í veg fyrir, en með réttri meðferð er hægt að hafa áhrif á þróun sjúkdómsins og bjarga mannslífum.

Björn Ófeigs.