Við borðum öll – dag eftir dag, ár eftir ár – og mataræðið er einn af þeim þáttum í lífinu sem við getum raunverulega haft stjórn á.
Þegar við höfum upplifað veikindi, svo sem eftir hjartaáfall eða aðra langvinna kvilla frá hjarta og æðakerfi verður það sem áður virtist svo saklaust, eins og brauðsneið með smjöri, pizza, kjúklingabiti eða jafnvel franskar að dýpri ákvörðun. Það getur nefnilega orðið hluti af bataferli okkar að velja rétt.
Landlæknisembættið hefur sett fram uppfærðar ráðleggingar um mataræði – og þar leynist dýrmæt leiðsögn fyrir okkur sem viljum hlúa að hjartanu, hvort sem við höfum greinst með hjartasjúkdóm eða viljum einfaldlega fyrirbyggja slík veikindi.
Grænmeti og ávextir – hjartans vinir
Ef til vill hefurðu heyrt það áður – borðaðu grænmeti og ávexti. En hvers vegna skiptir það máli fyrir hjartað? Svarið felst í trefjum, andoxunarefnum og plöntutrefjum sem stuðla að lægri bólguþáttum í líkamanum og hjálpa til við að lækka blóðþrýsting. Langvinnar bólgur eru nefnilega oft undirliggjandi þáttur í hjarta og æðasjúkdómum.
Ráðleggingar landlæknis segja að við ættum að 5-8 skammta af grænmeti og ávöxtum daglega – og já, það er meira en einn banani og hálfur gúrkubiti. Hugsaðu frekar í liti: spínat, paprika, bláber, tómatar og gulrætur. Því fleiri litir á disknum, því fjölbreyttari næringarefni – og betri hjartaáhrif. Epli, appelsínur og bananar, jarðaber og vínber eru svo eitthvað sem fullkomnar daginn.
Fiskur tvisvar í viku – en hvers vegna?
Fiskneysla hefur lengi verið tengd betri hjartaheilsu. Sérstaklega er talað um feitan fisk eins og lax, makríl og síld – sem eru ríkir af omega-3 fitusýrum. Þessar fitusýrur eru hjartavænar í öllum skilningi: þær draga úr bólgum, lækka þríglýseríð og geta jafnvel dregið úr líkum á hjartsláttartruflunum og hjartaáföllum.
Ráðleggingin er einföld: fiskur að minnsta kosti tvisvar í viku. En það má vera meira – sérstaklega ef hann kemur í stað annarra próteingjafa með meiri mettaðri fitu, svo sem rauðs kjöts sem mælt er með að takmarka.
Heilkorn – ofmetin eða vanmetin?
Heilkornavörur eru ein af þessum hljóðlátu hetjum í mataræðinu. Þær fá ekki alltaf mesta athyglina, en gera svo mikið gagn. Þær innihalda trefjar sem bæta meltinguna og hjálpa til við að stjórna blóðsykri og kólesteróli – sem eru báðir mikilvægir þættir í hjartaheilsu.
Veldu frekar heilkornabrauð en hvítt og hafragraut frekar en sætar morgunkornblöndur. Þetta eru litlar breytingar sem safnast saman – dag eftir dag, mánuð eftir mánuð.
Salt, sykur og mettuð fita – hinn ósýnilegi þrýstingur
Við búum í matarmenningu þar sem salt, sykur og mettuð fita laumast víða – í unnum matvælum, skyndibita og jafnvel morgunkorni barna. Þessi efni geta aukið líkur á háum blóðþrýstingi, hækkuðum kólesterólgildum og offitu – og þannig aukið áhættuna á hjarta- og æðasjúkdómum.
Landlæknisembættið hvetur til þess að við lesum innihaldslýsingar, veljum vörur með minna salti og sykurmagni, og notum jurtaolíur og við mælum með ólífuolíu í stað smjörs eða harðrar fitu.
Þetta er ekki spurning um að „fá sér aldrei pizzusneið“ – heldur snýst þetta um að velja meðvitað í daglegu lífi, og njóta hinna hátíðlegu máltíða meðvitað og í hófi.
Mataræði sem forvörn – ekki bara fyrir fólk með sjúkdóma
Það sem er gott við þessar ráðleggingar er að þær eru ekki aðeins fyrir þá sem þegar eru veikir – heldur eru þær fyrir okkur öll unga sem aldna. Þær eru byggðar á sterkum vísindalegum grunni og hafa áhrif á blóðfitur, blóðsykur, líkamsþyngd og bólguþætti í líkamanum – allt saman lykilatriði í hjartaheilsu.
Niðurlag: Hjartað okkar á betra skilið
Við vitum flest hvað er „hollt“ – en stundum þurfum við áminningu, svolítið klapp á öxlina til að ýta við okkur og minna okkur á. Þessar opinberu ráðleggingar eru ekki strangar reglur – heldur vegvísar. Þær hvetja okkur til að borða meira af því sem nærir hjartað og eykur lífsgæði – frekar en að einblína á að forðast það sem „má ekki“.
Hjartað okkar slær án afláts – frá fæðingu til dauða. Það er ekki sjálfsagt. Með því að hlúa að hjartanu í gegnum mataræðið getum við gefið því smá gjöf á hverjum degi. Og það er ekki svo lítið.
Björn Ófeigs.
