Það er sárt að sjá hvernig sumar lykildeildir Landspítala eru hægt og sígandi að sökkva í sæ. Það eru engar ýkjur að flaggskip íslenska heilbrigðiskerfisins er komið með net í skrúfuna – og virðist reka að klettóttri strönd.
Bráðamóttaka og hjartaskurðdeild í lamasessi
Nær daglega heyrast neyðaróp frá bráðamóttöku spítalans, þar sem ástandið er fyrir löngu orðið algjörlega óboðlegt, bæði fyrir sjúklinga og starfsfólk. Á gjörgæsludeildum spítalans er ástandið ekki síður alvarlegt, og nálgast neyðarástand. Báðar gjörgæsludeildir spítalans hafa verið fullar upp í rjáfur svo vikum skiptir, ekki aðeins af Covid-sjúklingum heldur einnig öðrum lífshættulega veikum sjúklingum. Af þessum sökum hefur ekki verið hægt að framkvæma neinar opnar hjartaaðgerðir í rúmlega tvær vikur á einu hjartaskurðdeild landsins. Það er einskær heppni að engir sjúklingar hafa komið brátt inn og þurft á lífsbjargandi aðgerð að halda á þessum tíma. Það er óvenjulegt og getur breyst strax í dag. Á sama tíma hefur hlaðist upp biðlisti af alvarlega hjartveikum sjúklingum sem bíða aðgerðar, flestir kransæðahjáveituaðgerðar eða hjartalokuskipta. Þessir skjólstæðingar mínir mega margir afar illa við bið eftir aðgerð, enda getur sú bið beinlínis verið lífshættuleg. Flutningur þeirra erlendis í aðgerð er sömuleiðis slæm lausn, enda ferðalög ekki æskileg fyrir einstaklinga sem eru svo hjartveikir að þeir þurfa sem fyrst í hjartaaðgerð.
Ástandið aldrei verið jafn slæmt
Það eru rúm 16 síðan ég sneri heim að loknu sérnámi og störfum erlendis til að starfa við hjartaskurðlækningar á Landspítala. Á þessum 16 árum hafa oft komið upp aðstæður þar sem skort hefur gjörgæslupláss um skamma hríð og því þurft að fresta hjartaaðgerðum. Slíkt ástand hefur hins vegar í mesta lagi varað nokkra daga í senn og við hjartaskurðlæknar síðan náð að klára þau verkefni sem bíða okkar, oft með tilfæringum eins og að gera aðgerðir fram á kvöld eða um helgar. Eftir tilkomu Covid hefur ástandið á gjörgæsludeildum spítalans hins vegar orðið algjörlega ólíðandi og vandinn virðist nú orðinn viðvarandi en ekki tímabundinn. Í fyrstu bylgju Covid var skiljanlegt að fresta þyrfti hjartaðgerðum og jafnvel í þeirri næstu. En nú erum við í fimmtu bylgju, 20 mánuðum síðar, gjörgæslan algjörlega sprungin og starfsemi hjartaskurðdeildar og fleiri deilda í uppnámi fyrir vikið. Þessi staða er algjörlega óásættanleg fyrir sjúklinga og aðstandendur þeirra en einnig fyrir starfsfólk sem er ráðið til að veita þessum hópi heilbrigðisþjónustu.
Afdrifaríkar reiknivillur
Það er rétt að rifja upp að plássskortur á gjörgæslu var þekkt vandamál áður en Covid-faraldurinn skall á. Ítrekað hafði verið bent á þá staðreynd að Ísland væri með umtalsvert færri gjörgæslupláss á íbúa en nágrannalönd okkar. Samt gerðist ekkert, og eiginlega má segja að ástandið hafi versnað á síðustu árum jafnvel þótt áhrif Covid séu ekki talin með. Hvernig stendur á því að fyrir 12 árum vorum við með 18 gjörgæslupláss en aðeins 14 nú? Á sama tímabili hefur legurýmum á Landspítala fækkað um fjórðung, þrátt fyrir aukinn fjölda aldraðra og gríðarlega aukningu í fjölda erlendra ferðamanna. Landspítalinn er í dag með um 650 sjúkrarúm þótt ekki séu öll nýtt vegna skorts á starfsfólki. Reiknivillan skín aftur í gegn í fyrirhuguðum meðferðarkjarna Nýja Landspítalans en þar eru aðeins fyrirhuguð 210 sjúkrarúm, eða aðeins um þriðjungur þess rúmafjölda sem spítalinn hefur að ráða yfir í dag. Hvað legupláss varðar verður meðferðarkjarninn því í reynd aðeins eins konar viðbygging við eldri byggingar sem áfram verður brýn þörf fyrir. Rétt er að árétta að á Íslandi voru 227 sjúkrarúm á 100.000 íbúa árið 2019 en þau voru að jafnaði meira en tvöfalt fleiri í löndum OECD á sama tíma, eða um 500 á 100.000 íbúa.
Lausnin felst í bættum launum
Allir hljóta að sjá að bæta þarf úr þessu ófremdarástandi strax, ekki í næsta mánuði eða eftir áramót. Undanfarið hefur umræðan beinst að hágæslurýmum, sem er rúmlega áratuga gömul hugmynd sem því miður hefur aldrei orðið að veruleika. Hágæslurými munu vissulega hjálpa til, ef af verður, en koma þó ekki í stað gjörgæslurýma. Einnig er deginum ljósara að það verður áskorun að manna stöður hágæsluhjúkrunarfræðinga við núverandi launakjör. Lausnin á bráðavanda Landspítala felst nefnilega aðallega í umtalsvert bættum launakjörum hjúkrunarfræðinga og sjúkraliða, sérstaklega á gjörgæsludeildum og bráðamóttöku. Þannig verður unnt að fá aftur til starfa fullmenntað starfsfólk sem leitað hefur í önnur störf utan spítalans. Það er óraunhæft að mennta í skyndi fleiri gjörgæsluhjúkrunarfræðinga, enda tekur menntun þeirra nokkur ár. En þar sem allt að fjórðungur nýútskrifaðra hjúkrunarfræðinga hverfa til annarra betur launaðra starfa innan fimm ára, er augljóst hvar mannauðinn er að finna. Nýlegar eingreiðslur til starfsmanna sem klæðast Covid-hlífðarbúningi við störf sín er jákvætt skref, en dugar engan veginn til. Einnig verður strax að skoða að ráða hingað til lands gjörgæsluhjúkrunarfræðinga erlendis frá, t.d. frá hinum Norðurlöndunum. Þeim yrði að borga umtalsvert hærri laun, enda eftirsóttur starfskraftur í heimalöndum sínum, auk ferða og uppihalds. Sennilega er þó rökrétt að gera hvort tveggja, ráða erlenda gjörgæsluhjúkrunarfræðinga og hækka laun þeirra íslensku.
Sátt í stað upphrópana
Það ríkir óásættanleg kyrrstaða í málefnum Landspítala. Stofnunin er eins og rekald sem enginn virðist ætla að koma til hafnar. Einhver verður að þora að stíga fram og leysa netið úr skrúfunni. Það eykur síðan á þessa kyrrstöðu að ríkisstjórnarviðræður eru í hægagangi, kosningar í Norðvesturkjördæmi í uppnámi, óljóst hver verður næsti heilbrigðisráðherra og forstjórinn hættur. Á sama tíma og þessi alvarlega staða er uppi, þá hrópa stöku ráðherrar og alþingismenn á torgum hversu brýnt það sé að afnema allar takmarkanir – sem fyrir okkur sem stöndum vaktina á gólfinu á Landspítala er eins og að sparka í liggjandi mann, mann sem er blæðandi. Það þarf miklu meiri skilning ráðamanna á starfsemi Landspítala og ég auglýsi eftir þverpólitískri sátt um þetta flaggskip íslenskrar heilbrigðisþjónustu. Annars er hætta á frekara neyðarástandi og atgervisflótta starfsfólks í sambærileg störf í nágrannalöndum okkar, eða önnur óskyld störf hér heima. Undirmannað fley með net í skrúfunni er ekki leiðin til að skila öllum farþegum heilum á húfi á áfangastað.
Yfirlæknir á skurðsviði LSH og prófessor við læknadeild HÍ.
